THÂN NHÂN TRUNG, TÁC GIẢ CÂU NÓI NỔI TIẾNG "HIỀN TÀI LÀ NGUYÊN KHÍ QUỐC GIA"

Thân Nhân Trung (1419-1499), người xã Yên Ninh, huyện Yên Dũng, nay là thôn Yên Ninh, xã Ninh Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Ông làm quan đến chức Lại bộ Thượng thư, Chưởng Hàn lâm viện kiêm Đông các đại học sĩ, Nhập nội phụ chính,Tế tửu Quốc Tử giám; được vua Lê Thánh Tông vời vào hoàng cung dạy học cho các hoàng tử, nhà thơ tài năng trong hội Tao Đàn Nhị thập bát tú và được vua Lê Thánh Tông phong là Phó Đô Nguyên suý .
          
Thân Nhân Trung đỗ đại khoa vào năm 1469, lúc ông đã trên 50 tuổi, là khá muộn so với nhiều người khác, ông đã phải mất gần 40 năm mới đạt được học vị cuối cùng của khoa cử phong kiến. Tuy muộn, nhưng ông lại gặp may, có một sự kiện quan trọng có tác dụng quyết định cuộc đời hoạt động giúp nước của Thân Nhân Trung, đó là việc Lê Thánh Tông lên ngôi Hoàng đế, mở ra một thời kỳ thịnh đạt mới trong sự nghiệp nhà Lê, đồng thời cũng tạo điều kiện cho Thân Nhân Trung có cơ hội phát huy tài năng và hoài bão của mình.

Dưới triều Lê Thánh Tông, nhà nước phong kiến độc lập Việt Nam bước vào một thời kỳ phát triển mới trong đó mọi mặt chính trị, kinh tế, văn hoá giáo dục đều đạt tới đỉnh cao. Cuộc gặp gỡ giữa "minh quân" Lê Thánh Tông và "lương tướng" Thân Nhân Trung quả không phải là diều dễ gì trong cuộc đời một con người, nhất là dưới chế độ phong kiến và đây là bước ngoặt quyết định sự nghiệp của Thân Nhân Trung. Từ đây, ông sẽ mang hết tâm lực của mình ra để đền đáp tấm ơn tri ngộ đối với vị "vua hiền" và ngược lại vị vua hiền cũng đã biết dùng đúng tài năng của ông để ông trở thành một danh thần về văn hoá và chính trị nổi tiếng một thời.

Thân Nhân Trung được triều đình tin dùng trong việc tuyển chọn nhân tài và đào tạo nhân tài cùng các công việc quan trọng khác trong triều. Các kỳ thi hương, thi hội ông đều có đóng góp tích cực, việc xem xét bài vở của các thí sinh, vua đều giao cho Thân Nhân Trung xem xét đọc duyệt để trình lên. Uy tín và vai trò của Thân Nhân Trung càng được đề cao vào năm 1493, khi ông được giữ chức Hàn lâm viện thừa chỉ, Đông các đại học sĩ kiêm Tế tửu Quốc Tử Giám . Với trọng trách này, Thân Nhân Trung lại càng phải tăng thêm trách nhiệm chăm lo vun trồng cho sự nghiệp nhân tài của đất nước.

Khẳng định tầm quan trọng của  nhân tài đối với việc hưng thịnh của quốc gia, Thân Nhân Trung không quên vai trò của triều đình phong kiến trong việc " chăm lo nuôi dưỡng và đào tạo nhân tài, bồi đắp thêm nguyên khí" (Dục tài, thủ sĩ bồi thực nguyên khí). Trong Bài ký đề tên Tiến sĩ khoa Đinh Mùi (1487), Thân Nhân Trung viết:" Trời mở cuộc thịnh trị thái bình ức vạn niên cho nước nhà, ắt sinh ra các bậc hiền tài để nước nhà sử dụng. Bởi vì, nền giáo dục thịnh trị là gốc ở việc có người tài, người hiền tài đông đảo là do giáo dưỡng ...Kính nghĩ: Thánh triều ta, đức Thái Tổ Cao Hoàng đế (Lê Lợi), thuở đầu mở cuộc cách tân khai sáng, đã lấy việc xây dựng nhà học, bồi dưỡng nhân tài là nhiệm vụ hàng đầu".

Muốn bồi dưỡng nhân tài, theo Thân Nhân Trung, người trên phải biết lo cho dân, lo việc nước, khiến cho nước mạnh, dân giàu. Ông viết: " Trị nước càng thịnh vượng lòng càng phải thận trọng, càng phải lo cho dân, chăm chỉ chính sự hàng ngày nơm nớp lo lắng" là muốn người ở ngôi cao phải luôn ghi nhớ. Trong lời bình "Đạo làm vua" của Lê Thánh Tông trong khuôn khổ hội Tao Đàn do chính Lê Thánh Tông làm Đô Nguyên suý và Thân Nhân Trung làm Phó Đô Nguyên suý, ông đã nói rõ điều tâm đắc của mình:" Nay đức Thánh thượng lại lấy mùa màng tươi tốt làm điềm lành, điều ấy khác hẳn hạng khoe lạ vô ích… có ý giữ gìn sự cần cù cẩn trọng mãi không thôi...Bắt đầu đặt vấn đề như thế thì đó là một vị vua khiêm tốn".

Tư tưởng xuyên suốt con người Thân Nhân Trung, kể cả trong văn chương dù làm trong lúc vua tôi ngâm vịnh, có tính thù tạc, người đọc vẫn thấy ở ông một tấm lòng yêu nước thương dân sâu xa, một ý thức trách nhiệm cao với dân, với nước, một đòi hỏi cao về đạo đức đối với mọi người, ngay cả với bậc đế vương.

Thân Nhân Trung không chỉ là một vị quan đại triều có uy tín về đức độ và tài năng mà ông còn là nhà giáo dục mẫu mực của thời đại. Ông là tấm gương sáng về tinh thần hiếu học để gia đình, con cháu và quê hương noi theo. Hai người con của ông: Thân Nhân Tín -con trai cả, Thân Nhân Vũ- con trai thứ và cháu nội -Thân Cảnh Vân đều có ý chí học tập và đỗ đại khoa trong các kỳ thi của triều Lê.

Ca ngợi về sự thành đạt của gia đình ông, Vua Lê Thánh Tông đã viết như sau: " Thập Trịnh đệ huynh quí hiển. Nhị Thân phụ tử mộc ân vinh"( Mười anh em nhà họ Trịnh nối nhau quí hiển. Hai cha con họ Thân tắm gội ân vinh).

Câu nói ” Hiền tài là nguyên khí quốc gia” của Thân Nhân Trung không chỉ dừng lại trong xã hội thời Lê mà câu nói ấy đối với chúng ta vẫn còn nguyên giá trị, khi giáo dục đang trở thành quốc sách hàng đầu, khi văn hoá, khoa học và đội ngũ trí thức đang giữ một vai trò cực kỳ quan trọng trong sự nghiệp kiến quốc đất nước hôm nay.

                                                                                                         Trần Hoành

Nguồn: quehuongonline.vn